12 kwietnia 2024 roku w Galerii Sztuki Współczesnej ARTTRAKT we Wrocławiu otwiera się wystawa „W cieniu obrazów jestem” Zdzisława Nitki – polskiego malarza związanego z nurtem Nowej ekspresji żyjącego i tworzącego w Obornikach Śląskich.
PIERWSZE INSPIRACJE
O tym, że zostanie malarzem zdecydował już w dzieciństwie, gdy po raz pierwszy zetknął się z obrazami ”Autoportret z obciętym uchem” Vincenta Van Gogha oraz „Barka na rzece” Maurice’a de Vlamincka. Kolejne wydarzenie, które bardzo mocno ukształtowało go jako malarza miało miejsce w 1979 roku, gdy Nitka jako uczeń Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych, obejrzał wystawę artystów niemieckiego ugrupowania „Die Brücke” w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, co do dzisiaj wspomina jako jedno z najważniejszych doświadczeń, które bezpośrednio przełożyło się na jego późniejsze zainteresowania artystyczne.
Zdzisław Nitka w 1982 roku rozpoczął studia we wrocławskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu). W 1987 roku obronił dyplom w Pracowni Malarstwa prof. Józefa Hałasa, w kolejnym roku podjął pracę pedagogiczną na macierzystej uczelni; najpierw jako asystent w pracowni prof. Józefa Hałasa, a od 2001 r. w pracowni prof. Aleksandra Dymitrowicza. Obecnie Zdzisław Nitka jest profesorem ASP, w której prowadzi IX Pracownię Malarstwa.
Studia były okresem poszukiwań artystycznych Nitki. Przez niemal trzy lata zajmował się malarstwem abstrakcyjnym, zainspirowany przez swojego promotora, prof. Józefa Hałasa. Po latach przyznaje, że mimo iż „odszedł od abstrakcji, ponieważ zrozumiał, że w sztuce potrzebny jest temat”, to swoją wiedzę dotyczącą kompozycji, koloru, formy i faktury, zdobytą podczas tych poszukiwań, wykorzystuje w pracy nad swoimi obrazami figuratywnymi.
DEBIUT – NOWA EKSPRESJA
Zdzisław Nitka zadebiutował w 1986 roku biorąc udział w słynnej wystawie „Ekspresja lat 80-tych” w BWA w Sopocie, będącej manifestacją całego pokolenia transawangardy polskiej, zwanej od tamtego momentu „Nową ekspresją”. To zjawisko rozwijało się w Polsce od samego początku lat 80. – od narodzin Solidarności i w okresie stanu wojennego, a osiągnęło szczyt około 1986-87 roku. Wystawa w BWA w Sopocie była przełomowym wydarzeniem w polskiej sztuce, podsumowującym i konsolidującym myśl neoekspresyjną. Wcześniejsze prezentacje działań artystów – z pierwszej połowy dekady, odrzucających dobrowolnie obieg instytucjonalny, odbywały się przede wszystkim w prywatnych mieszkaniach, kościołach i galeriach studenckich.
Równolegle do Nowej ekspresji w innych krajach funkcjonowały równorzędne odłamy transawangardy: określanej we Włoszech nazwą Arte cifra lub La Transavanguardia, w Niemczech Neue Wilde, we Francji Figuration libre, w USA New Image Painting, które świętowały w latach 80. sukcesy artystyczne i komercyjne na całym świecie. Z powodu izolacji kraju w czasie stanu wojennego, polscy malarze nie mogli jednak funkcjonować w obiegu międzynarodowym. Nitka nie pozostawał obojętny wobec trudnej sytuacji politycznej w Polsce. Podkreśla, że źródłem okrutnych scen obecnych w jego twórczości z lat 80, jak np. żołnierz bez głowy była otaczająca go rzeczywistość. W 1988 roku Nitka był przez cztery miesiące internowany. To doświadczenie silnie wpłynęło na jego stosunek do świata i miało swój rezonans w jego twórczości pełnej kontestacji i antymilitarnych wypowiedzi.
KORZENIE
„Kręcą mnie czarne historie ekspresjonistów: Kirchnera, Muncha czy Noldego. Jest to dla mnie źródło inspiracji oraz energia, która sprawia, że ciągle chcę być malarzem. Maluję słuchając The Rolling Stones, ponieważ podobnie jak im odpowiada mi rola outsidera i rebelianta. Nie chcę być modnym i nie mam ochoty identyfikować się ze współczesnością, czyli polityką, zdobyczami techniki i wątpliwymi obyczajami.”
– Zdzisław Nitka
Nitka uważa, że jego malarstwo jest pewnego rodzaju dialogiem prowadzonym z przedmiotami jego zainteresowania. Tematem, do którego nieustannie wraca i który stanowi podwaliny jego sztuki, jest twórczość swoich artystycznych idoli, do których zaliczyć można wielkich mistrzów malarstwa jak Vincent van Gogh i Edward Munch, a także przedstawicieli wczesnego ekspresjonizmu niemieckiego (Oskar Kokoschka, Paul Klee i członkowie grupy „Die Brücke”: Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde, Otto Mueller, Karl Schmidt-Rottluff) oraz niemieckich neoekspresjonistów. Jednym z mentorów Nitki był również Georg Baselitz, z którym korespondował w latach 80. i który zadedykował mu grafikę zatytułowaną „Maler Nitka”.
„Malarz niesiony na ramionach malarza” to motto w znacznym stopniu definiujące postawę Nitki, które oznacza bezpośrednie nawiązywanie do dzieł innych twórców, interpretacji ich twórczości i stosowanie cytatów przefiltrowanych przez jego światopogląd i estetyczną wrażliwość. W ostatnim czasie Nitka stosuje je zamiennie ze stwierdzeniem „W cieniu obrazów jestem” którego sens jednak wciąż pozostaje ten sam.
TWÓRCZOŚĆ
Dwuznaczności, odejścia od kanonu, dysonanse są w sztuce najciekawsze. Jeśli coś nie pozwala nam zostać na bezpiecznych pozycjach, trzyma nas za gardło, pod skórą się wierci, nie pozwala spać – to dobrze świadczy o sztuce”. Takie są obrazy Zdzisława Nitki – w pierwszym kontakcie przyjazne, postimpresjonistyczne, pełne silnie skontrastowanych, jaskrawych kolorów. Czasem wchodzą w dialog ze sztuką naiwną, czasem z ujętym w cudzysłów surrealizmem spod znaku Chagalla. Fowistyczne, pełnokrwiste uderzenie, które ma jakąś ciemną plamkę, punkt, który wprowadza niepokój, jakby druga, ponura rzeczywistość, która równolegle towarzyszy szczęściu – wyłazi z drugiego planu. Oto obserwujemy niejasne sytuacje, ciężkie od sprzecznych znaczeń – jak ze snu. Postacie odwrócone tyłem lub sportretowane ze zwierzętami, pozbawione rysów lub z twarzami wykrzywionymi bólem. „Złe” twarze. Ale także obrazki z jasnych dni, które Czesław Miłosz nazywał „Darem”. – To spełnione marzenia o spokoju i onirycznej, niemal nierzeczywistej harmonii ze światem. Nitka łączy w swoich obrazach kwintesencję malarstwa – piękno, jakim zachwycali nas koloryści – z egzystencjalną refleksją na tematy filozoficzne. Pyta o genezę zła i bólu, status zwierzęcia w naszej kulturze i wreszcie o naturę człowieka z jego słabościami i wartościami, fizjologią i kulturą.
– Cezary Kaszewski, katalog wystawy „Sztuka Szuka IQ. Artyści Wrocławia”, Narodowe Forum Muzyki, Wrocław 2016, s. 86.
W swoich wypowiedziach Nitka wielokrotnie wspominał, że najważniejsza jest dla niego treść, a w swoich obrazach często stosuję anegdotę, którą do malarstwa wnieśli neoekspresjoniści. Jego żywe, czasem brutalne przedstawienia są wynikiem ekspresyjnej refleksji nad kondycją świata i społeczeństwa. Obok postaci swoich mistrzów, których portretuje, częstym motywem pojawiającym się w pracach Nitki są zwierzęta, szczególnie wilki, psy, orły, kruki i zające. Wszystkie postacie, zarówno ludzkie jak i zwierzęce przedstawione są zgodnie z duchem stylistyki ekspresjonizmu – za pomocą silnych pociągnięć szerokiego pędzla, jednolitymi plamami wyrazistych, kontrastowych kolorów obwiedzionych wyraźnym, ciemnym konturem. W jego obrazach prócz silnych wpływów malarstwa ekspresjonistycznego widać również inspirację sztuką prymitywną oraz tradycyjną sztuką afrykańską.
Prócz malarstwa olejnego na płótnie, Nitka sięga również po technikę drzeworytu oraz obrazów rzezanych piłą mechaniczną w drewnie.
Nitka mówi, że ceni dobry warsztat o solidnych podstawach. Malowanie obrazu traktuje jako proces, a najbardziej czasochłonną jego częścią jest przygotowanie do malowania, w którym czerpie z doświadczenia konceptualizmu: „Myślenie konceptualne sprawia, że mój obraz powstaje najpierw w głowie, na długo przed malowaniem. Ja go projektuję i to projektowanie jest długą fazą wstępną. Zbieram zdjęcia, robię szkice. Dla mnie to najważniejsza faza – właśnie ta faza przed malowaniem. Sam akt malowania jest tym końcowym wybuchem po nagromadzeniu się tego wszystkiego. (…). Jestem zbyt niecierpliwy, nie lubię malować zbyt długo, raczej z doskoku, po kilkanaście minut. Nie chcę malować zbyt długo, chcę w obrazie znaleźć lekkość, jak chciał Matisse. Także Tadeusz Dominik mówił, że lubi obrazy, które nie są wymęczone, lecz zaśpiewane”.
Obecnie Zdzisław Nitka wciąż wykłada na Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, a także od 1997 roku prowadzi wraz z żoną – Jolantą Nikt, prywatne Muzeum Ekspresjonistów w Obornikach Śląskich, gdzie mieszka.
Zapraszamy do obejrzenia dostępnych prac Zdzisława Nitki: https://arttrakt.pl/galeria/zdzislaw-nitka/
Sara Szczegóła
NAGRODY I WYRÓŻNIENIA
- 1987 – I nagroda w konkursie na plakat dla Festival International Du Cinema a Mons, Belgia;
1988 – Nagroda Honorowa „Wiktor ’88” w kategorii malarstwo, Wystawa Młodej Plastyki Arsenał ’88 Warszawa;
1999 – Wyróżnienie na XXXIV Ogólnopolskim Konkursie Malarstwa „Bielska Jesień ’99”, Bielsko-Biała.
2003 ‒ Nominacja do Nagrody im. Kazimierza Ostrowskiego za 2002
2010 ‒ Nominacja do Nagrody Roku ZPAP
WYSTAWY INDYWIDUALNE
2015 ‒ Malarstwo, Muzeum Miejskie Wrocławia, Wrocław;
2013 – Glasbau Kunstverein, Pfarrkirchen, Niemcy;
2013 – AIDS-Hilfe, Wiesbaden, Niemcy;
2013 – Ja, Ty i My, Galeria Pionova, Gdańsk (razem z Ryszardem Grzybem);
2011 – Gesty malarskie, Galeria Entropia, Wrocław;
2010 – Malarz Nitka, CSW Łaźnia, Gdańsk;
2009 – Muzeum Miejskie Wrocławia, Stary Ratusz, Wrocław;
2008 – Malarz Nitka, Muzeum Śląskie, Katowice;
2008 – Wszędzie małpy, psy i obrazy – wszędzie malarstwo (happening na otwarciu), Galeria Sztuki Najnowszej, Gorzów Wielkopolski.
2007 – Der Maler ais Spielball der Zeitlaufe, Galerie Pokusa, Wiesbaden, Niemcy
2007 – Solo na Solnym, Galeria na Solnym, Wrocław
2007 – Orthodoksja – obrazy i rysunki, Galeria w ramach, Kielce
2006 – Tuż przed krzykiem E. Muncha, Galeria Giza, (wystawa internetowa);
2006 – Galeria Obecna, Jaworzno;
2006 – Galeria Środowisk Twórczych, Bielskie Centrum Kultury, Bielsko Biała, (wystawa z Krzysztofem Kokorynem);
2005 – Cool (malarstwo, happening, konferencja na temat sztuki abstrakcyjnej), Galeria Entropia, Wrocław
2005 – Malerlieder, Galeria Pokusa, Wiesbaden, Niemcy;
2005 – Malarz maluje psa, malarza i więcej, BWA Jelenia Góra;
2005 – Ratusz St. Johann, Saarbrucken, Niemcy;
2005 – Galeria Entropia, Wrocław;
2004 – Malarz na ramionach malarza, Arkada Sztuk, Sopot;
2004 – Wiem, to tylko – ale… (malarstwo i happening na otwarciu), Galeria Entropia, Wrocław;
2003 – Nowe Prace, Bałtycka Galeria Sztuki, Ustka;
2003 – Motyw – obornickie domy, Salonik Czterech Muz, Oborniki Śląskie;
2003 – Malarstwo, Galeria Sztuki Współczesnej, Ostrów Wielkopolski;
2002 – Retrospektywa, Galeria Bielska BWA, Bielsko Biała;
2002 – Bilder Geschichten, Galerie Pokusa, Wiesbaden;
2001 – Obrazy i rysunki, Galeria Działań, Warszawa;
1999 – PRACE Z LAT 1985-1998, Galeria Miejska Arsenał, Poznań;
1998 – PRACE Z LAT 1985-1998, Galeria Wieża Ciśnień, Konin;
1995 – Noc, Galeria Zderzak, Kraków;
1994 – Malerei, Dippoldiswalde Museum k. Drezna, Niemcy;
1994 – Czas stoi w miejscu a radość płynie (z Krzysztofem Skarbkiem), Galeria JM, Oborniki Śląskie;
1994 – Galeria Główna, Zielona Góra;
1993 – Wild Thing, Bałtycka Galeria Sztuki, Ustka
1993 – Malarstwo (z Jolantą Nikt), Galeria Zamkowa, Lublin
1992 – Entre Chien et Loup, Galerie Regent, Bruksela;
1992 – Antymilitaryzm, pogarda dla władzy i powszechna niesprawiedliwość – obrazy, Galeria BWA, Jelenia Góra
1992 – Wild Thing, Oldknows Gallery, Nottingham, Wielka Brytania;
1992 – Wild Thing, Guildhall Gallery, Winchester, Wielka Brytania;
1992 – Wild Thing, Swell Arts Centre, Oxford, Wielka Brytania;
1991 – Wild Thing (wspólnie z Robertem Jakesem, angielskim rzeźbiarzem), Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin
1991 – Wild Thing, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia
1991 – Primitive Cool – hommage Otto Mueller, Galeria Mały Salon BWA, Wrocław
1990 – Bleeding Heart (wspólnie z Igorem Krenzem i Sylwestrem Ambroziakiem), Pawilon SARP, Warszawa
1989 – Malarstwo, Galeria Obraz, Poznań Malarstwo, Galeria Działań, Warszawa
1988 – Galeria Test, Warszawa;
1987 – Jeden duży obraz plus siedem rysunków, Klub Żaczek, Lublin;
1986 – Pokaz prac w domu Artura i Doroty Łyczków, Wrocław.
WYBRANE WYSTAWY ZBIOROWE
- 2024 – Biennale Malta 2024 – Polonia, Pawilon Polski, Valetta;
2024 – Nowa ekspresja, Ryszard Grzyb i Zdzisław Nitka, Centrum Sztuki Współczesnej, Toruń;
2023/2024 – Pejzaż malarstwa polskiego, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa;
2023/2024 – Mistrzynie Mistrzowie Wrocław, Fundacja Stefana Gierowskiego, Warszawa;
2022/2023 – Zbuduj most i niech się zawali – Zdzisław Nitka, Yolanta Nikt, Narodowe Forum Muzyki, Wrocław;
2022 – WORLDS Triennale Rysunku Wrocław 2022, BWA, Wrocław;
2021 – Po Nitce do kłębka, Galeria Miejska, Wrocław;
2020 – Znaki Apokalipsy, Centrum Sztuki Współczesnej, Toruń;
2019 – Statek Robinsona, Muzeum Architektury, Wrocław;
2018 – Malarz Mentor Mag Otto Mueller a środowisko artystyczne Wrocławia, Muzeum Narodowe Hamburger Bahnhof, Berlin oraz Muzeum Narodowe Wrocław (2019)
2017 – Sztuka wolności – Polska nowa ekspresja lat 80. XX w., Kuelhaus, Berlin;
2016 – Kolekcja sztuki polskiej II połowy XX i XXI wieku, Muzeum Narodowe, Pawilon Czterech Kopuł, ekspozycja stała, Wrocław;
2015 – Of Painting Off Painting, Museum of Nonconformist Art, St. Petersburg;
2014 – Mistrzowie Warsztatu – Polski Rysunek Współczesny, Galeria Bielska BWA, Bielsko- Biała;
2011 – Teraz sztuka–Art Now, Parlament Europejski, Bruksela;
2011 – Polska Sztuka Współczesna, Muzeum Narodowe Wrocław;
2010 – Polska Jakość – Polska Sztuka w Kolekcji MN w Szczecinie, Muzeum Narodowe, Szczecin;
2009 – Sztuka Wrocławia po 1945 roku, Muzeum Miejskie, Pałac Królewski, Wrocław;
2006 – Warszawa w Berlinie, Berlin, Niemcy;
2006 – Nowa Ekspresja. 20 Lat, BWA Olsztyn;
2004 – Warszawa w Wilnie, Polska Sztuka Współczesna, Wilno;
2002 – Obraz Roku 2001, Muzeum im. X. Dunikowskiego, Warszawa;
2001 – Genius Loci, Muzeum Architektury, Wrocław;
2001 – Młodzi Czterdziestoletni, Ratusz Nowego Miasta, Praga;
2000 – Obszary Rysunku, BWA, Wrocław;
2000 – I Międzynarodowy Konkurs Rysunku;
2000 – Sztuka Polska XX wieku, Muzeum Narodowe, Wrocław;
1999 – In Orbit Round The Drifting Book, Institutet Stockholm;
1998 – Eins von Hundert, DuMont-Kunsthalle, Kolonia, Niemcy;
1997 – Źródła Wolności – WROCŁAW-BERLIN, BWA, Wrocław;
1993 – Polish Drawings Now, Visual Arts Museum, Nowy Jork;
1991 – Konfrontacje Artystyczne, Ratusz Staromiejski, Toruń;
1991 – Polnische malerei der 80-ziger jahre, Haus Dornbusch Frankfurt am Main, Galerie Kabisz, Dusseldorf, Niemcy;
1990 – 200 Jahre Kunstschulen in Breslau, Nassauischer Kunstverein, Wiesbaden, Niemcy;
1989 – Malarstwo Młodych 1982 – 1987, Galeria Pracowni Artystycznych, Moskwa;
1989 – Red and White, Hala Gwardii Warszawa, Galeria Dijkstra, Amsterdam;
1989 – Den Abne Dor – Polska Sztuka Współczesna, Charlottenborg Kopenhaga;
1988 – Arsenał’88, Hala Gwardii, Warszawa;
1988 – Świeżo Malowane, Galeria Zachęta, Warszawa;
1986 – Ekspresja Lat 80, BWA Sopot.